گیاه پزشکی

 

 

 

 

حشرات به عنوان اجزای بسیار تأثیرگذار بر اکوسیستم ها مطرح هستند. هر دو نوع اکوسیستم های جهانی (آبی و خشکی)، مملو از موجودات شش پایی هستند که نقش مهمی در زنجیره غذایی بازی می کنند. در واقع می توان گفت، حشرات نقشی دوگانه در طبیعت دارند. از طرفی گروهی از آنان با تغذیه از گیاهان، رقیب انسان ها در استفاده از منابع غذایی با منشأ گیاه به حساب آمده، به طوری که ما آنها را دشمن تلقی کرده و سعی در دفع ضرر آنها داریم؛ از طرفی گونه هایی وجود دارند که به نفع ما انسان ها عمل می کنند.
در مورد گروه اول، شایان ذکر است که پدیده ظهور حشرات آفت به دلیل دخالت انسان در محیط زیست به واسطه فعالیت های کشاورزی بوده است. تا قبل از دوره کشاورزی، جمعیت حشرات به طور طبیعی کنترل می شد، زیرا هر گونه از موجودات در حوزه اکولوژیکی خود فعالیت می کرد و روابط بین گونه ها طوری بود که اجازه افزایش جمعیت به یک گروه خاص و از جمله گونه ای از یک حشره داده نمی شد. اما به تدریج با شروع دوره کشاورزی و اهلی کردن گیاهان در تاریخ تمدن و نیز مبادرت انسان ها به انتخاب گونه های خاص گیاهی برای کشت در یک محل مشخص، جمعیت حشراتی که از آن گیاه خاص، تغذیه می کردند، به دلیل شرایط مناسب زیستی در محل، افزایش پیدا کردند. در مقابل جمعیت حشرات مفیدی که با شکار حشرات آفت از جمعیت آنها می کاستند، بر اثر سمپاشی های بی رویه و غیراصولی کاهش پیدا کرد. این تغییرات زیانبار باعث شد جمعیت آفات بی هیچ مانعی، بیشتر و بیشتر شود تا به مرز طغیان برسد. بنابراین از بین رفتن حلقه هایی از زنجیره  غذایی براثر عواملی که در بالا اشاره شد،

 

عامل اصلی بروز پدیده آفت در مزارع و باغات است. اما راهی که برای حفظ این زنجیره و تعادل زیستی در اکوسیستم وجود دارد، حفظ و حمایت از حشرات مفید در طبیعت است. اهمیت این مسئله تا بدان حد است که در گیاه پزشکی مدرن کلمه «مبارزه» با آفات گیاهی جای خود را به «کنترل جمعیت» آفات می دهد. در این تعریف حشرات مفید حضوری پررنگ دارند. حشرات مفید را می توان بر اساس کارکرد در طبیعت به دو گروه عمده تقسیم کرد: گروه اول آنهایی هستند که به ما در کنترل طبیعی جمعیت آفات نباتی کمک می کنند و گروه دومی که ما انسانها از تولیدات آنها بهره مند می شویم.
حشرات شکارچی و هیپرپارازیت: یکی از بزرگترین منفعت حشرات، کنترل جمعیت آفات نباتی است. حشرات گوناگونی هستند که با شکار آفات به عنوان غذای خود، خدمت مهمی به ما می کنند. از جمله این حشرات می توان به کفشدوزکها و یا بالتوریها(کنه خوارها، شته خوارها و مورچه خوارها) اشاره کرد. بالتوریها حشرات کوچکی هستند، معمولاً سبزرنگ با بالهای نازک تورمانند(دلیل نامگذاری) که به عنوان کلی شته خوارها معروفند. این حشرات گیاهخوار نبوده و هیچگونه تهدیدی را متوجه گیاهان نمی کنند.
کفشدوزک ها؛ قاب بالان زیبایی هستند که همه ما آنها را به کرات روی گیاهان مختلف دیده ایم. آنها نیز بیشتر از شته ها و شپشک ها تغذیه می کنند. اهمیت این شکارچی ها به حدی است که امروزه آنها را برای رهاسازی در مزارع و باغات در آزمایشگاه ها پرورش می دهند. در مورد نقش کفشدوزک ها در حفاظت گیاهان نمونه مشهور و جالبی موجود است که نقل آن خالی از لطف نخواهد بود:
در سال ???? میلادی، تعدادی نهال مرکبات برای کشت در ایالت کالیفرنیا، از کشور استرالیا وارد ایالات متحده شد. در پی این انتقال، باغات مرکبات این ایالت دچار آفتی شدند که در آن منطقه تا آن زمان بی سابقه بود؛ شپشک استرالیایی. این حشره مزاحم، آفتی شد که از نهال های وارداتی به باغهای منطقه سرایت کرد. این در حالی بود که درختان مرکبات در استرالیا با وجود حضور این حشره در باغات، خسارتی از آن نمی دیدند، این مسئله باعث شد وزارت کشاورزی ایالات متحده، یک تیم کارشناسی را راهی استرالیا نماید تا راز این معما را کشف کنند که چگونه این آفت که در سرزمین اصلی اش خسارتی در پی ندارد، توانسته است باغ های کالیفرنیا را آلوده کند. این تیم در تحقیقات خود به نکته جالبی برخوردند. آنها متوجه شدند در کشور استرالیا، این سموم نبودند که درختان مرکبات را در امان می داشتند، بلکه قاب بالان زیبایی بودند که به طور طبیعی در باغات به شکار و تغذیه از شپشک ها مشغول بودند و بدین ترتیب جمعیت آنها را کنترل می کردند. این قاب بالان کفشدوزک های مفیدی بودند که بالاخره در سال ???? میلادی برای تولید انبوه و رهاسازی در باغها به ایالات کالیفرنیا آورده شدند. این یک نمونه جالب از روابط بین گونه ای حشرات در طبیعت است که به نفع انسان  عمل می کنند.
علاوه بر رابطه شکارگری، پارازیتیسم نیز در راه کنترل جمعیت آفات موثر است. در این میان زنبورهای پارازیتوئید نقش اساسی ایفا می کنند. مثال بارز آن زنبور «تریکوگراما» است که در ایران برای مبارزه با آفات مهمی چون کرم سیب مورد استفاده قرار می گیرد و یا زنبور «تلنموس» پارازیتوئید سن گندم.
- حشرات گرده افشان: شاید اغراق نباشد اگر بگوییم وجود گل های زیبا و مناظر چشم نوازی که در دشت ها و دامنه کوه ها بوجود می آورند، تا حد زیادی مدیون حشرات گرده افشان می باشد. چرا که یکی از عوامل مهم باروری گل ها و گیاهان، حشرات گرده افشان هستند. پروانه ها و زنبورها از مهمترین این حشرات اند. جالب است بدانید که پاهای عقبی زنبورها
- بویژه زنبور عسل- که به خاطر داشتن کیسه ذخیره گرده، به پای سبدی معروف است، برای این منظور تخصصی شده اند. زنبورها و پروانه ها با نشستن روی گل ها ضمن تغذیه از نوش گل ها و بعضاً دانه گرده(در مورد زنبورهای گرده خوار) گرده ها را با خود به گل های ماده انتقال داده و باعث باروری آنها می شوند. در همین زمینه، زنبور «بلاستوفاگا» مورد توجه اهالی کوه نشین استان فارس و به ویژه استهبان و نیریز قرار دارد. این زنبور برای گرده افشانی و افزایش محصول انجیر از کوه به باغها حمل می شوند. در واقع گیاهان ضمن این که از گروهی از حشرات زیان می بینند، در عین حال ادامه نسل خود را مدیون گروه دیگری از حشرات هستند.
زنبور عسل: یکی از گونه های مهم زنبورهای گرده افشان، زنبور عسل است به طوری که درختان کیوی برای باروری کاملاً به زنبور عسل وابسته اند. در عین حال همان طور که همه ما می دانیم کارکرد مهم دیگری نیز دارد که همانا تبدیل شهد گل به شیرینی عسل است. نیازی به توضیح اهمیت این کارکرد نمی بینیم چون همگی از فواید عسل به خوبی آگاهیم.
بدین ترتیب مشاهده می شود که حشرات مفید نقش مهمی در پدیده های طبیعی دارند. نمونه هایی که ذکر شد تنها بخش کوچکی از این اهمیت است. گستردگی طیف اثر حشرات، مطالعه همه جوانب زندگی آنها را برای حشره شناسان جالب توجه ساخته است.
به عنوان مثال در زمینه های رفتارشناسی و نیز اکولوژی حشرات که به مطالعه رفتارهای بین گونه ای حشرات و نیز تقابل آنها با محیط زیست شان می پردازد، تحقیقات جالبی صورت گرفته است. در این مطالعات و تحقیقات است که نقش و جایگاه حشرات در طبیعت به خوبی آشکار و گونه های مفید از انواع مضر تفکیک می شوند.
این تحقیقات نشان داده است که حمایت از حشرات مفید طبیعت می تواند ضمن بهره مندی هر چه بیشتر انسان از خدمات آنها، باعث شود از خسارت و زیان  حشرات زیان آور نیز کاسته شود